Taloa, euskal gastronomiaren jaki herrikoiaren inguruan ez dakizkizun hainbat gauza

Taloak euskal sukaldaritza tradizionalean du jatorri, gatzarekin, artoaren irinarekin eta urarekin egin ohi zena. Normalean Euskal Herriko baserri ezberdinetan ogi gisa erabiltzen zuten, batez ere Gipuzkoan eta Nafarroa iparraldean. Baina, XX. mendean modan jarri zen gariaz egindako ogia, eta taloa egun berezietan soilik kontsumitzera igaro zen. Hala, gaur egun taloa euskal lurraldeko jai eta ospakizunetan hartzeko ohitura dago, abenduaren 22an urtero ospatzen den Santo Tomas egunean, esaterako.

Aipatu bezala, taloak Euskal Herrian barrena tradizio ikaragarria izan du azken mendeotan. Jaki preziatu honen lehendabiziko aleak XVI-XVII. mendeetan burutu ziren. Izan ere, Gipuzkoatik eta Nafarroatik batez ere Hego Ameriketara emigratu zuten euskaldunek artoa ezagutu zuten eta Euskal Herrira ekarri zuten.

Artoa erabili baino lehenago zekalearekin eta gaztainarekin egindako irina erabiltzen zen ogi gisa. Klimagatik historikoki garia ekoizteko zailtasunak izan zituzten bertako lurralde historikoetako lursailetan. Hortaz, artoarekin egindako taloa euskaldunen egunerokotasunean murgildu egin zen.

Era berean, Gerra Zibil garaian eta gerraren ondorengo urteetan gosete ezberdinei kontra egiteko ezinbesteko elikagai bilakatu zen. 60. hamarkada iritsi eta egoera ekonomiko eta sozialak hobera egin zuenean, hori jateari utzi zioten.

Harrezkero, etxeko eguneroko dietetatik kanpo geratu zen, eta, aipatu bezala, egun jai eta ospakizunetako jaki gisa eskaintzen da. Lurralde historiko horietako udalerrietako ospakizun ezberdinetan talogileak egon ohi dira. Izan ere, arrakasta ikaragarria izaten dute euskaldunen artean.

Gatzarekin, arto txigortuarekin egindako irinarekin eta urarekin masa egin ondoren, xafla batean berotu egiten da normalean, oliorik gabe, alegia. Barnean txorizoa, txistorra, odolostea, hirugiharra edota solomoarekin zerbitzatzen da, batzuetan gazta ere sartzen zaio. Gozogintzan ere erabiltzen hasia da, txokolatearekin prestatuz.

Gaur egun, etxe eta baserri gutxitan egiten da ospakizunetatik kanpo. Mungian, Gamiz-Fikan (Bizkaia), Ataunen, Seguran (Gipuzkoa) edota Amaiurren (Nafarroa) egoera zenbatuetan ikus daitezke baserritarrak talo oreak jorratzen.

• Temas
• euskera
• Janaria