Pello Joxepe judua

Zinema-gidoi on baten oinarri izan daitekeen istorio horietako bat da hau. Izan ere, ikusle batek baino gehiagok gehiegizko kontutzat hartuko luke, ziur aski. Baina istorioa benetakoa da. Bere garaian mundu osoko egunkarietan argitaratu zen, eta gaur arte inork ez du albistea gezurtatu. Hala ere, bitxia bada ere, gure herrian ez dira asko, ezta musikaren munduan ere, gertaera ezagutzen dutenak.

Sinestezina dirudien arren, Xenpelar olerkari euskaldunak idatzitako 'Pello Joxepe' izeneko sehaska-kanta ezagunaren plagioa da 'Yerushalayim Shel Zahav' (Urrezko Jerusalem), zeina 1967an konposatu baitzen, Sei Eguneko Gerra hasi baino aste batzuk lehenago.

Hilzorian zegoela, Naomi Shemer konpositore ospetsuak, Israelgo abesti ospetsuenetako batzuen egileak, Guil Aldema lagun eta konpositoreari gutun bat idatzi zion, non euskal sehaska-kanta plagiatu zuela onartu zuen, nahiz eta bizirik zegoela, susmo hori beti ukatu.

2005eko maiatzaren 5ean Israelgo 'Haaretz' egunkariak albiste harrigarria zabaldu zuen lerroburuetan lehenengoz: konpositoreak idatziz onartu zuela plagioa. Hirurogeiko hamarkadan Nehama Hendel folklorista israeldar baten ahotik entzun zuen euskal kantua, eta doinua bere bizitzan berragertu zen Paco Ibañezi euskaraz abesten entzun zitzaionean, Israelgo telebistako gaueko saio batean.

«1967ko neguan, Urrezko Jerusalem-en idazketan lanean ari nintzela, abestia nire barrurantz lerratu izango zen oharkabean», idatzi zion konpositoreak bere lagunari. Shemerrek gaineratu zuenez: «zorionez, esku ikusezin batek aldaketa batzuk egin zizkidan jatorrizkoan», eta «nire bertsioaren eskubideak ematen dizkidaten zortzi ohar berri» gehitu zituen, «dena, esan dudan bezala, nahi gabe izan bazen ere».

'Urrezko Jerusalem' 1967ko gerrako ereserki bihurtu zen. Gaur egun oraindik irratietan erregularki programatzen da eta israeldar guztiek buruz ezagutzen dute. Beraren arrakastari Israelek Zisjordania eta Gaza okupatu zituen gerra gatazkak lagundu zion, batez ere Jerusalem hiri harresituak. Gertaera honek, Shemer, letran aldaketa txiki batzuk egitera eraman zuen.

Bere lagunari idatzitako gutunean, konpositoreak honako hau esan zion: «Zu zara munduan -nire familiaz aparte- Urrezko Jerusalemi buruzko egia ezagutu behar duen pertsona bakarra, eta hau da egia». Plagioa melodiari dagokio soilik, bi abestietako letrek ez baitute zerikusirik. Shemerren konposizioa abesti hunkigarria da, non Jerusalemen juduek duten milaka urteko nahigabea nabarmentzen den, sartu ezin ziren Hiri Santuaren deskribapen mingarriaz.

«Nire kontsolamendu bakarra da neure buruari esaten diodala agian melodia Espainian eta Portugalen inkisizioan kristautasunera indarrez bihurtutako juduek osatu zutela, eta nik egin nuen guztia, haien iraganeko loria berrezartzea izan zela. Orain, Guil, zuk ere egia ezagutzen duzu eta argitaratzen uzten dizut».

Abestia oso arrakastatsua izan zen Shuli Natan abeslariaren ahotsean. Estreinatu eta hilabete gutxira, paraxutistek Jerusalemgo Hiri Zaharrean sartu zirenean abestu zuten. Une horretatik aurrera, israeldarrentzat nolabaiteko ikur bihurtu zen, Parlamentuan ereserki nazional izateko eskaerak ere egon zirelarik. Xenpelarrek burua altxatuko balu...

• Temas
• euskera