Mugitzen hasiak

Edozein presori dagokio aurreko bizilekutik ahalik eta hurbilen egotea, bere girotik zein etxekoetatik-eta gertu. Felipe González-en gobernu sozialistak ekin zion sakabanaketari —eta, bidez batez, urruntzeari—, 1987ko amaieran eta hurrengo urtearen hasieran; baina 1989ko maiatzean hasi zen modu orokortu eta sistematikoan aplikatzen. ETAk bere presoen gain ezarritako kontrol zorrotza arintzea zen helburua urte ezin odoltsuago haietan. Gerora testuinguru guztietan eutsi zaio, Aznarren negoziazio-aldiko hurbilketak salbuetsita.

Hura boterera heldu berritan PPk José Antonio Ortega Lara espetxe-funtzionarioaren bahiketa luzeari (1996ko urtarrilean) eta Miguel Ángel Blancoren erailketa basatiari (1997ko uztailean) egin behar izan zien aurre. Lehena oraindik askatu gabe zegoela, bigarren graduan zeuden ETAko 150 presoen banakako azterketa egin zuen Gobernuak. Horietako 32 1996ko ekaineko hirugarren astean hurbildu zituzten Euskal Herrira, erakunde armatuak zazpi egunez hiltzeari utziko ziola iragarritakoan. Beranduago, 1998ko irailean Lizarra-Garaziren sasoiko su-etena heldu zen, hurrengo urteko azarora artekoa. Aznarrek berak baimendu zituen Euskal Nazio Askapenerako Mugimendu deitu zuenarekiko kontaktuak. Egoera horretan, alderdi politikoek aho batez onartuta, beste hainbat preso gerturatu zituzten: guztira 135 izango ziren lekualdatutakoak.

Gerora azpimarratzeko moduko aldaketa gutxi izan dira, Nanclares Bidea deitutakoan hogeita hamar bat presorekin lotutakoak alde batera utzita. Indarkeriari muzin egiteko prest zeudenen bergizarteratzea bultzatzekoa izan zen hura. Besteak beste, egin beharreko urratsen artean zeuden erakunde terroristatik urruntzea, kartzela politikaren onarpena, presoen kolektibotik at aritzea, ETAri eta indarkeriaren erabilerari publikoki uko egitea, biktimei barkamena eskatzea eta horienganako ardura zibilak kitatzeko konpromisoa euren gain hartzea.

Sakabanaketaren urteotan, presoen hamasei senitarteko eta lagun hil dira istripuz horiek bisitatzera zihoazenean. ETAkoak ez dira salbuespenezko egoera hori jasaten duten bakarrak, dena den. Nahiz eta legeak agindu presoak etxetik ahalik eta gertuen egon behar direla, Estatuak salbuespenak ezarri ditu printzipio orokor horri inorentzat kaltegarri edo arriskutsu iritzi dionean. Hala, ETAren kasuan, zenbat eta gogorragoa izan presoa, orduan eta urrunagora eraman dute oro har. Baina badira egoera beretsuan dauden terrorista islamistak edo narkotrafikatzaileak ere.

Azken urteotan euskal gizarteak urrats erraldoiak eman ditu bizikidetza beterako. Horietako garrantzitsuena ETAren 2011ko urriko behin betiko su-etena izan zen, geroztik horretan sakontzeko aurten desegiteraino etorri diren guztiak ahaztu gabe. Prozesu horretan presoen kolektiboak izan du egoera berrira egokitzeko aukerarik. Eta hasi da horiek baliatzen, duela urte gutxira arte guztiz ezinezkotzat jotzen zituenei bide egiten. Jauziak taldekakoak izan arren, norbanakoek gauzatzen dituzte. Bai arlo honetako legediaren gutxienekoak onartuta zein egindako kaltea aintzat hartuta. Hor badaude osagai berriak, sakabanaketa amaitzen hasteko modukoak. PPko goi arduradunek esana da ETA desegitean baino ez zirela posible izango kartzela politikako aldaketak, nahiz eta ostean mezu hori momentuan momentuko egoerara moldatu duten, orain Pedro Sánchez-en aurka jotzeko baliatzeraino.

Baina iragarritakoan ez dago inor saritzeko asmorik, buruzagi popular demagogoenek hori ere adierazi duten arren. ETA jada ez dagoen honetan, erakunde horrekin lotuta preso hartutakoei beste edozeini emandako tratu bera eskaini behar zaie. Hala, gradu aldaketak ez dira ezohiko ezer, Zigor Kodeak dioena betetzea baino. Ez dago horien aldeko jokabiderik, ezta aparteko neurririk ere. Legeak aurreikusitakoa eta horrek ezarritako baldintzak betetzen dituztenei begirakoa da iragarritako guztia, bestelakorik gabe. Kartzelak bergizarteratzeko behar luke horren arabera, eta deserrotzea eragozteko ezinbestekoa da jaioterritik edo bizilekutik ahalik eta gertueneko presondegietan egotea. Horrek ez dio eragiten, jakina, preso horiek eragindakoaren aurreko arbuio zabal eta partekatuari, ez euren iraganeko jardunaren ondorioz bete beharko duten zigorrari.

Guzti honetan, eta ahalbidetuko duen agertokiari dagozkionetan, oso azpimarratzekoa da Eusko Jaurlaritzaren eta EAJren zeregina. Prozesu osoan zehar berme gisa jokatu dutelako, eragileak mugiaraziz, jokabide eraikitzailea baliatuz eta aldeko baldintzak sendotuz. Ez da faltako ETAko presoen hurbilketarako mobilizazio jakin batzuen eragina nabarmendu eta gizenduko duenik, baina datorrena ez da hor lortu. Ez ETAk ez ezker abertzaleak bere osotasunean ez dutelako eragiteko gaitasun nahikorik ez indar politikorik izan ezta presoak Euskal Herriratzeko ere. Horrek adierazten du, gordin, hain luzaroko bortizkeriaren antzutasuna, estrategia oso baten porrot erabateko eta borobilena.

Euskal gizarteak bakean bizi nahi du, hala gura izan du beti. Etorkizuneko jomugak ahalik eta modu zabal eta integratzaileenean zehazteko, oso errotutako nazio nortasunetik aurrera jotzeko. Hor ez dago, ez da inoiz izan, armen bidez gutxiengo baten egitasmo politikoa inposatzeko tarterik. Oso bestelakoa izan delako beti euskal abertzaletasunaren gehiengoaren asmoa: bitarteko demokratikoetatik abiatu eta jauztekoa, zeharkako gehiengoetatik nazioa eraikitzekoa, giza eskubideen alde erabat jardutekoa, Europari eta horren eraikuntzako jatorrizko baloreekin lotzekoa. ETA guzti horren antitesia zen, baina iragana da zorionez. Jazotakoa ahaztu gabe eta biktimak beti gogoan, bada ordua etorkizuna eraikitzen hasteko. Bizikidetza beste inoiz urratzea errotik eragozteko.