Eta kito

ETAk gutako askoren bizitzak baldintzatu ditu. Maila askotan. Baina ez gaitu makurrarazi, ez gaitu suntsitu, ez gorrotoaren heraldo bihurtu. Ez gara Euskal Herritik beste inora joan, ez dugu alde egin. Bertokoak garelako, herri hau oso sakon maite dugulako. Inoiz etsipenez eta hortzak estututa izan arren, tente eutsi diogu. Eta hemen gaude, amesgaizto hori betiko amaitu denean: saminez baina arrangurarik gabe atzera begiratzen, bizikidetzazko egunerokoa eraikitzen lagundu guran, norbanakoon ekarpen xume asko batuta zubigintzarako prest. Ahaztu gabe, bakoitza non egon den jakinda, giza-bizitza euren estrategia doilorretarako jostailu baten antzera baliatu dutenen zekenkeria gogoan izanda, terroristek zein horiei lana errazten zieten salatariek eragindako kaltea barruan eramanda.

ETAren behin betiko agurraz idaztea pozgarria ere bada, noski. 2011n jazo zen benetakoa, erailketak amaitu zituena. Baina honakoa atzeraezinezko urratsa izan da, desegitearekin batera eragile zapaltzaile eta desitxuratzaile gisa amore eman eta bere buruaz beste egitea dakarrena. Ezagutzera eman dituen azken komunikatuek ageriko utzi dute, beste behin, zenbaterainokoa izan den bertoko gizartearekiko bere deskonexioa, errealitatearekiko urruntasuna, bere eldarnioaren tamaina. Horrenbeste bidegabekeria eta krudelkeria zuritzeko asmoz Gernikako bonbardaketa aipatzea iraingarria da, gernikar zein euskal herritar gehienontzat. Gertakizun lazgarri hura aspaldi bihurtu zelako bakearen aldarri, sekula jazo behar ez denaren ikur. ETAk ehunka lagun erail ditu —baita haurrak, emakume haurdunak eta eufemismo gaiztoenak alboko-kalte gisa hartzen dituenak ere—. Hori Gernika erasotu zutenek egiten zuten, sekula ez gudariek.

Eta orain bizikidetza hautsi guran jarraitzen dutenek, heriotzaren aldarrikatzaileek, mila pintada egin ditzateke Euskal Herriko kaleetan, ezin jokabide makurragotik ETAri eskerrak emateko. Baina porrot egin dute, zulorik beltzenean egoterainokoa, eta ez dago hori estal, ezaba edo ezkuta dezakeen pintadarik. Herri honen etorkizuna bide demokratikoetatik erabakitzea nagusitu da, elkar ulertzen saiatzea, hitz eginez aurrera egitea. Gizarte honen gehiengo zabalaren arbuioak ehortzi du ETA. Ez bakarrik gizarte osoarenak, baita gatazka politikoren bat egon badagoela uste dutenenak ere. Horregatik jaitsi ditu besoak munstroak, horregatik joan da betiko: bere herria aurka izan duelako. Ez dago estrategia armatuaren amaiera azal dezakeen aro politiko berririk ez antzekorik. Tatarrez amaitu du ETAk, hainbeste aukera galdu ondoren, ezer lortu gabe, bere itsukeriak zimelduta.

Sortu zen gizartean urtuko omen da erakundea orain. Ez ezker abertzalearen halako epifania etiko baten eraginez, beharraren beharrez baizik. Baina haren ondare toxikoak ez du hainbeste hamarkadatan eraikitakoa zikinduko. Gehiengo sozialak saihestu eta helburu politikoak lortzeko inor erailtzea zilegizkoa dela dioen hori da ETArekin batera lurperatu beharrekoa. Hortik aurrera, ideia guztiak izan behar dira onargarri eta egingarri, bitarteko demokratikoak eta giza eskubideak ardatz dituzten heinean. Independentziaren aldekoak ere, noski. Eta ezestekoa bezain esanguratsua da zenbait arduragabe oportunistaren aldetik Kataluniako prozesua ETAren jardunarekin lotzea, edo-ta taberna bateko iskanbila bat —eraso oro gaitzetsi ostean— horren estrategiaren baitara eramaten saiatzea.

Gehiengo sozial zabalek moldatzen dute historia, eta hala behar du Euskal Herrian ere. Badago zer eginik gizartea oinarrizkoetan trinkotzeko. ETAren ibilbideari buruz kontakizun ezberdinak izango dira, aniztasunari atxikitakoa baita hori, baina zalantzarik ez dago gehiengo zabalarenak horren basakerien berri emango duela, bere herriaren aurka ekin zion taldetzat joko duela. Uste horretatik egin ahal izango dira bizikidetzaren aldeko ekarpen oparoenak. Besteak beste, oso gaixo dauden presoak aske jartzearen eta urrunduta daudenak hurbiltzearen aldekoak. Giza eskubideak denoi dagozkigulako, baita krimenik ankerrenak egin dituztenei ere. Norbanako gisa edo maila kolektiboan indarkeria jasan izanak ezin gaitu iparrorratz etikoa baztertzera bultzatu, hainbeste min eman dutenak horrelakoetatik elikatzen direlako eta jazotako guzti horrek parametro demokratikoen alde inoizko sutsu eta zorrotzen jardutera eraman behar gaituelako.

ETA historiaren zabortegian geratu da euskal herritar gehienontzat. Egin digun kaltea lepoan hartu eta aurrera begiratzeko ordua da. Bakoitzak bere ideia eta egitasmoetatik, horiek besteenekin demokratikoki kontrajarrita ahalik eta borondate gehien batzen saiatzetik. Mugarik gabe, elkarren arteko errespetutik, pertsonak zein lurraldeak hurbiltzetik. ETAk erailtzen eta suntsitzen ziharduenean, eraikitzen saiatu gara beste asko. Autogobernu emankorraren jabe gara, gainerako euskal lurraldeekiko lankidetza inoizko handiena da eta etorkizuna idatzi gabe dago. ETAk ez du lerro bakar bat gehiago merezi. Bere biktimen oroimenetik eta giza eskubideen etengabeko aldarrikapenetik ereingo dugu etorkizuneko Euskal Herri hobe bat.