Idazkera klasikoa arte eder gisa hartua

Gozamen handiz irakurri ditut Kepa Altonagak azken urte hauetan idatzitako liburu bi. 'Patagoniara Hazparnen barrena' (2018ko Saiakera alorrean Euskadi Saria irabazi zuena) eta'Duvoisin Kapitainaren malura'. Biak dira XIX. mendera edo XX.aren lehen urteetara egindako bidaiak. Desberdinak oso, baina estrategia bertsuetan oinarrituak.

Aukera egin behar banu, lehenarekin geratuko nintzateke, baina bidaiotan luma astintzeko erabili diren pausoak oso gustukoak izan ditut biotan.

Bi dira bidaia hasierarako Altonagak aukeratzen dituen tresnak: askatasuna gaia aukeratzeko orduan, joera librea hasiera emateko orduan (hunkigarria guztiz 'Patagoniara Hazparnen barrena' liburuko lehen orrialdeetan aitari eginiko omenaldia); eta euskara erabiltzeko tonu aproposa, aberatsa, guztiz egokia.

Esango nuke noizbait Bernardo Atxagarengan oso nabaria den teknikak egituratzen dituztela liburuok. Gai bat hartu eta haien geologiaren bila abiatu: kanpotik barrura, Hazparne bada gaia, Hazparneri buruzko gaiak, jazoerak esamesak, berri aipagarri eta estonagarriak, gizonak eta emakumeak, toki-izen eta pasadizo, album bat sortu arte, edo hobeto, biologo baten animalia bildumaren bulego eta museoa sortu arte. Handik eta hemendik hariak bildu eta, ondoren, kontakizun sendoan kiribildu. Altonaga biologoa izanik, berezitasuna du beti liburuetan biologiarekin egiten dituen loturak. Nola ezagutuko dugu 'Patagoniara Hazparnen barrena' (bide batez, Joxan Artzeren 'Isturitzetik Tolosan barru' ezagunaren oihartzun egiten duen izenburua) liburuan protagonista bihurtuko den Florencio Basaldua? Bada, Argentinako Patagonian bizi omen zen milodon animalia nagi erraldoiari buruz bidalitako ohar baten bidez.

«Zeharbidez iritsi zitzaidan niri Ameriketako euskaldunen gaineko interesa», adierazi du Altonagak, eta antzekoa gertatu zaio irakurle honi, zeharbidez interesatzen zitzaizkidala. Hazparne da gakoa liburuan, hantxe ikasi zuen Argentinan Euskal Herri berri bat eraikitzea amestu eta asmatu zuen Florencio Basaldua, hantxe jaio zen Agnes Souret lehen miss Frantzia izendaturiko gaztea. Batetik bestera maleta zahar batetik tresnak eta oroimenak banan-banan ateratzen dituen kuxkuxero baten gisa ikusi dut nire burua.

Batasun handiagokoa da 'Duvoisin kapitainaren malura' eta, agian, errepikakorragoa. Izenburua ere ez da garbi garbia. Azpian jarritako azalpenak gehiago dio: 'Bonaparte printzearen itzalean'. Bai, orrialdeak aurrera doazela, gaia hobeto azaldu duen esaldiarekin egin dut topo: «Bonaparte printzearen lagunarte ospetsua». Horrek bai merezi zukeela izenburuaren ohorera jasoa izatea, zeren liburua ez baita soilik Duvoisin kapitainaren gainekoa. Berarekin batera 'Also starring' ageri dira Printzearen beste kolaboratzaile batzuk: Emanuel Intxauspe, Jean Baptiste Arxu eta Johane Arxu, Jose Antonio Uriarte frantziskotar bizkaitarra, Bruno Etxenike…

Eta guztien gainera, Bonaparte printzeak nahi zuena, haiei egindako itzulpen enkarguetan jaso ezina, egin ezina zen enkargua: herri euskara propioa, tatxarik gabea, inongo herritako nahasmenik gabea erabili behar izana idazkietan. Ez da halakorik inon. Inork ez du bere herriko euskara garbia erabiltzen, eta Printzearen aginduak sortu zuen lotura handia (sorkuntza aldetik behintzat) euskara libreagoa nahi zuten idazleen artean, eta bereziki Duvoisin kapitainaren barnean.

Liburu honetan ere detektibe lanak oso politak izan dira, eta Printzearen lehen amorante ondoren emazte izan zen Klementzia Richard zuberotarra nor zen jakiteko bidea oso esanguratsua da Kepa Altonagak bere idazkietan darabilen zehaztasuna ezagutzeko.