«Gaztelaniaz abesten duenari ez diote inoiz galdetuko zergatik ez duen euskaraz egiten; alderantziz, bai»

Euskaraldia solasgune ezberdinak eskaintzen ari da pandemia garai arraro honetan. Asteazkenean, Rafa Rueda (Pi L.T, Broken Bihotz, Lou Topet), Maria Rivero (Siroka, Hutsa, Kintsukoroi) eta Alex Sardui (Exkixu, Gatibu) musikariak horietako batean bildu ziren 'Musikariak euskaraz kantatzeko erabakiaz' jarduteko, eta Leire Palacios (kultur eragilea eta PuntuEUSeko proiektu arduraduna) moderatzailearekin hitz egin zuten euskararekiko duten harremanaren inguruan. Kontatu zutenez, lau parte-hartzaileetatik hiruk euskaraz ikasi zuten guraso erdaldunen erabakiari esker. Bakoitzak hizkuntzarekin harreman eta esperientzia desberdinak bizi izan ditu, jakina, baina azkenean laurek toki berean amaitu dute: Donostiako Tabakalera Kultur Plazako oholtza gainean. Musika eta euskarari buruz hitz egiteko aukera ezinhobea.

-Kontaiguzue nolakoa izan zen euskaraz kantatzeko erabakia hartu arteko ibilbidea.

-Maria Rivero: Nahiz eta ni batailatuta ez nagoen, nire gurasoek mojekin B ereduan ikastera eraman ninduten, eskola publikoak A eredua baino ez zuelako eskaintzen. Euskararekiko harremana hasieran inposatutako gauza iruditzen zitzaidan, eta ez nuen batere gustoko. Gero unibertsitatean ikasi nuen beste euskara bat, irakaskuntzarekin, harremanekin eta gozamenarekin lotuta zegoena. Hortik aurrera, hizkuntza honetan bizitzearen hautua egin nuen, baita sormenean ere.

-Rafa Rueda: Nire aita Valladolidekoa da eta etxean beti komunikatu gara gaztelaniaz. Ama Mungiakoa izanda, euskaraz egiteko aukera gaztetik ia ia galduta izan zuen. Nire gurasoek hartu zuten erabakia euskaraz eskolarizateko eta benetan eskertzen dudala. Euskal Eskola Publikoaren lehen belaunaldikoa naizela uste dut, EGB euskaraz egin genuen eta esperimentu antzeko zerbait izan ginen... Gero, urteak igarota eta jada talde desberdinetan jotzen nuela, Euskal Filologia ikasi behar nuela erabaki nuen. Orain, nire bizitzaren portzentaia handi batean euskaraz bizi naiz (etxean euskaraz hitz egiten dugu, euskarazko musika egiten dut), eta harro nago.

-Alex Sardui: Nik kontrakoa. Familian beti izan dugu presente euskera eta iraultza kulturala, euskara hartuta ardatz moduan. Gure sasoian ikastolak ez ziren existitzen, klandestinoak ziren, eta 9-10 urteko sasoi horretan ikastola ez formaletan ibili ginen. Aldaketa batzuk izan ziren mojekin, eta fraideekin ere bai. Bazeuden abertzaleagoak zirenak eta harreman hobea erakusten zutenak euskararekin, eta guztiz kontrakoa. %70-80 euskaraz egiten dut egunero, zorte handia delako niretzat familia eta lagunek euskaraz egitea. Azkenean, euskarazko musika egitea horren ondorio da, gure historiaren eta gure hizkuntzaren eboluzioaren konsekuentzia bat.

-'Euskararen hautua musikagintzan', galdera hori beste hizkuntza bateko hiztunak izango bagina egingo ligukete?

-Rafa Rueda: Lekuaren arabera. Euskaraz kantatzearen inguruko galdera hori etortzen da hemendik, guk gizarte moduan dauzkagun konplexuengatik... Baina ziurrenik Berlinen ez liguketela galdetuko zergatik abesten dugun euskaraz, ezta Londonen edo Parisen ere. Baztertuak eta zapalduak izan gara, eta, egun, normaltzat hartzen ditugu normalak ez diren jarrera batzuk. Arazoa galdera planteatzen duenak dauka eta ez hautaketa egiten duenak.

-Maria Rivero: Badago harreman bat zentroarekin edo hegemoniarekin. Hemen zentroan dagoena gaztelania da, eta, horregatik, inoiz ez diote galdetuko gaztelaniaz abesten duen musikari bati zergatik ez duen euskaraz egiten. Euskal hizkuntzan sortzen dugunok ertzetatik sortzen dugu eta ez zentrotik. Galdera hori normalean badator horregatik, aukera dugulako zentrotik sortzeko eta ertzetatik egitea erabaki dugulako.

-Alex Sardui: Ez dugu euskara zentroan ipintzen, hori egia da. Baina kanpoko jende askoren erreakzioa kontrakoa da. Euskaraz kantatzen duzula jakitean, esaten dizute 'Coño, hizkuntza hori zaintzen duzue eta kapaz zarete mantentzeko!'. Hemen, aldrebez da: 'Euskararekin nora joango zarete? Ez duzue lortuko...', esaten dizute askotan. Gu gara pegak jartzen ditugunak. Guk ikusten dugu gure burua txiki (gure kultura, gure hizkuntza...), hemen bakarrik egiteko izango balitz bezala. Euskara unibertsala da eta jende askok dio errespetua euskarari.

-Euskal Herrian euskaraz abestea izan daiteke abantaila, desabantaila, edo bata eta bestea?

-Alex Sardui: Euskara erabiltzea komenigarria da taldeentzako, hemengoak garelako eta euskara hemen hitz egiten delako. Gero beste leku batera heldu nahi baduzu, beste planteamendu bat egin beharko duzu. Baina badaude Berri Txarrak edota Fermin Muguruza bezalako taldeak euskerarekin aurrera egin dutenak eta munduan zehar ezagunak direnak.

-Maria Rivero: Nik uste dut zure helburuekin dagoela lotuta. Niretzat, adibidez, abantaila da. Ate berriak ireki dizkit, hizkuntza ezagutzeko beste modu bat izan da euskaraz abestea, eta, beraz, herria bera ezagutzeko eta kultura bera ezagutzeko beste modu bat izan dela uste dut. Baina ez dago erantzun amankomunik musikari guztientzako, guztiok ez dugulako sortzen ez leku beretik ezta helburu berdinetara heltzeko.

Rafa Rueda: Lehen euskaraz kantatzeak agian kolektibo baten militantziaren babesa zeukan. Hizkuntza erabiltzeagatik jada bihurtzen zinen talde horren parte. Baina gaur egun ez dut uste existitzen denik halako kolektibo baten babes hori, eta euskaraz, espainolez edo ingelesez kantatzeak ez dakit inolako abantailarik ekartzen duen.

-Kolektiboaren kontzeptua galdu egin da?

Maria Rivero: Lehen hartzen genuenean hautu hori helburu kolektibo baten alde egiten genuen, eta hori uste dut jada ez dela horrela. 'Ni'gatik egiten dugu erabaki hori, gure barrura begiratzen, eta, horregatik, orain ateratzen diren talde askok eta askok ez dute hizkuntza bat hautatzen; hizkuntza ezberdinetan abesten dute.

-Baina beste garai batean hautu horiek zigortu egiten ziren. Lin Ton Taun etortzen zait burura. Ez zen onartzen euskaraz kantatzen zuen talde batek bat-batean gaztelaniazko aukerari ere heltzea, nahiz eta bi hizkuntzak erabili...

-Alex Sardui: Ez zen onartu aldaketa hori, eta ez zen onartzen euskal taldeek gaztelaniaz abestea. Orain beste unibertso bat ezagutzen dugu, askoz pluralagoa.

-Zergatik guk kantatzen ditugu beste hizkuntzatako abestiak jakin gabe zer esaten dugun, eta guri gero kosta egiten zaigu gurearekin kanpora joatea?

-Alex Sardui: Badago kanpoko jendea arduratu egiten dena euskarazko abestiak ikasteaz ere bai, ez pentsa. Guri pasa zitzaigun Valentzian. Tipo batek nire lagun baten ondoan abesten eta abesten eman zuen kontzertu osoa, eta, hori amaitzerakoan, gurekin trago bat hartzera etortzeko esan zionean, tipoak erantzun zion ez ziola ulertzen. «Nola ba, kontzertu osoa eman duzu euskaraz abesten?». Tipoak espainola zela esan zion, letrak memoriaz ikasten zituela. Beraz, bai, badago interesa jartzen duen jendea.

-Maria Rivero: Nik uste dut internetekin hizkuntza minorizatuetan egindako musika entzuteko gero eta aukera gehiago dagoela. Baina ertzetan dauden hizkuntzak zuk bilatu behar dituzu, nahiz eta interesa izan ezgero, beste hizkuntza minorizatu batzuetan abesten duten talde asko entzuteko aukera dagoen. Galdera da: gure kate publikoetan euskarazko musika ehunekoaren zenbatekoa da? Hori hemen gertatzen bada, ba imajinatu hizkuntza ulertzen ez den beste tokietan zer gertatuko den. Guk zentroan jartzen ez badugu, hori kanporatzeko askoz zailagoa izango da. Eta, egia esan, aukeratu barik etortzen zaizkizun abestiak dira zentroan dauden hizkuntza horietakoak, ez ertzetan daudenetakoak.

-Rafa Rueda: Adibide bat jarriko dut. Orain gazteen artean trapa modan jarri da. Halako musika urbanoak bogan daude eta gertatzen da 80-90. hamarkadetan heavy metalarekin gertatzen zen gauza berdina. Heavy metala euskaraz egitea sakrilegio bat zen 1987an, Su Ta Gar heldu zen arte. Gaurkoan, gazte gehienek trapa euskaraz ez dute ezta imajinatu ere egiten, nahiz eta eskaintza dagoen euskaraz hori kontsumitzeko.

-Ildo horretan, kuriosoa da, baina batzuetan gertatzen da norbaitek esatea euskal musika kontsumitzen ez duela...

-Alex Sardui: Pertsona horien borroka ez da musikala, baizik eta euskararen kontrakoa. Estilo desberdinetako musika oso ona dago Euskal Herrian, eta gaur egungo gazteak oso preparatuta daude euskarazko kalitatezko testuak idazteko, eta musikalki ere bai. Astebururo 25 kontzertu potente egongo balira Euskal Herrian, bloke bat bezala jokatuko genuke, eta 80-90eko hamarkadetan lortutako oihartzuna berreskuratuko zuen euskal musikak.

-Maria Rivero: Ukaezina da bizi dugun gatazka politikoa. Hori oso lotuta dago hizkuntzarekin eta batez ere aurreiritziekin. Nik Balmasedan jo izan nuen, Klaret Antzokian, eta kontzertua amaitzerakoan familiar batek esan zidan: 'Jo, ze pena ez dudala euskaraz ulertzen, bestela gozatuko nuen gehiago. Dena den, zer polita abestu duzun fadoa'. Nik ironiarekin erantzun nion ea portugesa ote zekien... Argi dago aurreiritzi bat dagoela hor. Jarrera bat daukazu euskaraz abesten dudala ikusten duzun momentutik. Hor atzean badago politika hutsa, bizi izan dugunarekin lotuta.

-Zer egin daiteke euskarazko musikaren presentzia areagotzeko?

-Rafa Rueda: Nik faltan botatzen dut Eroski edota halako makro-superfizietan euskarazko musika entzutea, modan dagoen ingelesezko edo gaztelaniazko abestia jartzen duten moduan. Kuotaren alde nago, daukagulako babes instituzionala behar duen kultura bat. Egiten dena baino askoz gehiago egin daiteke, zalantzarik gabe.

- Alex Sardui: Nik ETB2 kenduko nuke. Gaztelaniazko kate asko dago eta inbertsio ia osoa horra doa. Euskaraz egiteko ia ez dago aukerarik, eta gaztelaniazko kateetan egiten den apustuaren diruarekin asko egin ahalko genuke. Gero, badago areto asko, baina euskal taldeek horietan jotzeagatik gaztelaniazkoek adina ordaindu behar dute. Hori aldatuko balitz askoz talde gehiagok joko lukete, eta euskara zentroan jartzeko aukera izango genuke.

-Maria Rivero: Instituzioek erabaki beharko dute diskriminazio positiboaren alde egingo duten hala ez. Hau da, gure kultura sustatu nahi duten, ikusgarri egin nahi duten edo ez. Uzten baduzu libre, ez baduzu kuota hori ezartzen, ikusten da zer gertatzen den, eta da kanpokoak %90a jaten duela.

• Temas
• Fermín Muguruza
• Berri Txarrak
• euskera
• Euskaraldia