Esperimentua bailitzan

Stanley Milgran psikologo estatubatuarrak esperimentu bat egin zuen 1963an Yaleko Unibertsitatean, non gizon batek bere nagusiek emandako aginduak zenbateraino bete ditzakeen jakiten saiatzen zen. Proiektuan parte hartu zutenek botoi bat sakatu behar zuten, beste gizabanako bati deskarga elektrikoak ematen zizkiona, ematen zituen erantzunak zuzenak ez zirenean. Deskarga horiek potentzia handitzen zuten, erantzun okerren kopuruak gora egin ahala. Emaitza? Hotzikarak sortzeko modukoa: probarako jarritako subjektuen % 61 eta % 66 tarteak ikertzailearen jarraibideak bete zituen amaierara arte. Argitu behar da deskargak jasotzen zituzten norbanakoak oinazea imitatuz oihuka ari ziren aktoreak baino ez zirela. Esperimentua Nurembergeko epaiketetan oinarritzen zen; horietan, holokaustoaren izugarrikeriak praktikatzeaz arduratzen zirenek «behar bezalako obedientzia» argudiatzen zuten beti.

Eduardo Angulo EHUko Biologiako doktoreak horrelako esperimentuekin gozarazten gaitu askotan irratian. Giza portaera probatzen duten ikerketak, batzuetan gure ustezko ontasuna, edo eskuzabaltasuna gezurtatzen eta beste batzuetan baieztatzen dutenak. Halaber, adinaren, generoaren, jatorrizko herrialdearen edo klase sozialaren arabera portaerak bereizten saiatzen dira.

Batzuetan, nahi gabe antolatzen dira esperimentu soziologikoak. Inork antolatu gabe sortzen dira. Hippie garaiko jaialdi handiek, Woodstock edo Wight uhartekoa kasu, laginketa oso bat eskaini zuten milaka gazte esparru ireki batean elkartu eta hainbat egunetan droga mota guztiak banatzen badira zer gertatzen den aztertzeko. Horrelako zerbait boluntarioekin antolatzen saiatu izan balitz, etika faltagatik kritikatua eta azalpenik eman gabe debekatua izango zatekeen.

Egun hauetan bizitzen ari garena, zalantzarik gabe, ikerketa soziologiko ugariren xede ere izango da. Planteamendua honelako zerbait izan daiteke: zer gertatuko litzateke herrialde bateko biztanleak beren etxeetan denbora luzez giltzapetuko bagenitu eta oso modu mugatuan bakarrik ateratzen utziko bagenie? Zer gertatuko litzateke taberna eta jatetxe guztiak itxiko bagenitu? Zer gertatuko litzateke, bat-batean, mundu guztia kultur ikuskizunik eta kirol lehiaketarik gabe utziko bagenu? Esperimentuak faktore erabakigarri bat izan beharko luke: ez litzateke botere totalitario batek behartutako erabaki bat izango. Populazioa bere osasunerako benetako mehatxu batetik babesteko sortua izango litzateke.

Daramagun denboran, badira aztertu beharreko zenbait jokabide: komuneko papera pilatzea, osasun-langileak omentzeko deialdien arrakasta; gaiari buruzko txisteak eta memeak egiteko premia konpultsiboa; orain arte prentsaren lehen orrialdeak betetzen zituzten gaiak ia erabat ahaztea... Inork ez daki horrek guztiak zer ondorio ekarriko dituen, baina denok susmatzen dugu «normaltasuna» berreskuratzea ez dela erraza izango. Agian horren «normalak» ematen duten zenbait gauza ez direla horren beharrezkoak deskubrituko dugu. Badirudi Txinako madarikazioa, «garai interesgarriak bizitzetik libra zaitez» egia bihurtzen dela. Interesgarriak bezain beldurgarriak ditugu garai hauek.

• Temas
• euskera