«Gazteak etengabeko erosketa-mezuen eraginpean daude»

Joerak aldatzen ari dira. «Eskudirua ordainketa digitalera igarotzeak gastuaren pertzepzioa murriztu du. Lehen, 100 euro kentzeak dirua hobeto kudeatzea ahalbidetzen zuen; orain, berriz, ordainketak zatikatzeak gastu osoa kontrolatzea zailtzen du», dio Elisabet Ruiz-Dotras UOCeko Ekonomia eta Enpresa Ikasketetako irakasle eta Digital Business Research Group (DIGBIZ) taldeko ikertzaileak. Adituak adierazi du zorraren igoera hori azaltzen duen faktore nagusietako bat Z Belaunaldia garatzen den ingurune digitala dela. Gainera, online kontsumoak eta sare sozialen etengabeko bonbardaketak portaera oldarkorra sustatzen dute. «Sare sozialak etengabeko kontsumoa sustatzeko diseinatuta daude. Gazteak etengabeko erosketa-mezuen eraginpean daude, eta horrek ahalbidetzen dutena baino gehiago gastatzera bultzatzen ditu», gaineratu du irakasleak.

Bada, 'Nature' aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, kreditu-txartelak sari-mekanismo neuronalak baliatzen dituzte gastu handiagoa sustatzeko. Txartel horien erabilerak prezio-sentsibilitatea murrizten du, eta garunaren sari-sistema aktibatzen du, eskudirutan ordaintzea ez bezala, non aktibazio neuronala aldatu egiten baita produktuaren prezioaren arabera.

Izan ere, finantza-hezkuntza falta da Z Belaunaldiaren zorpetzean laguntzen duen beste faktoreetako bat. Ruiz-Dotrasen arabera, belaunaldi hori ez dago finantzarioki hezita, eta horrek erabaki konpultsiboak hartzera bultzatzen du, finantza-helburuak planifikatu eta aurreztu beharrean. «Nahiago dute orain erosi eta gero ordaindu, eta horrek zorrak metatzera eramaten ditu», dio.

Gazteek dirua kudeatzean egiten dituzten akatsik ohikoenak honako hauek dira: finantza-plangintzarik eza, aurrezki sistematikorik eza eta behar ez duten gauzetan gastatzeko joera. «Gazte askok gastatzen dute lehenik eta aurrezten dute geratzen zaiena, eta hori ez da ezer izaten. Horrek etorkizunerako finantza-koltxoi bat eraikitzea eragozten die», azaldu du UOCeko irakasleak. 'Buy now, pay later' (BNPL), kontsumitzaileei produktuak erosteko eta interesik gabeko kuotetan ordaintzeko aukera ematen dien modalitatea, gazteen artean ospea irabazten ari da. Hala ere, joera horrek zorra handitzen ere laguntzen du. «Arazoa da gazteek hainbat dendatan egiten dituzten erosketak zatikatu egiten dituztela eta zenbat zor duten kontrolatzen ez dutela. Azkenean, kopuru esanguratsuak batzen dituzten zor txikiak pilatzen dituzte», ohartarazi du Ruiz-Dotrasek.

Joera horrek, berehalakotasunaren kulturarekin eta berehalako sariak lortzeko nahiarekin batera, epe laburreko kontsumoa eta epe luzeko aurrezkiaren gainetik lehenestera eramaten ditu gazteak. «Gauzak nahi dituzte, eta ez daude itxaroteko prest. Horren ondorioz, gazteek beren erosketak finantzatzen dituzte eta gero ordaindu ezin dituzten zorrak pilatzen dituzte», gaineratu du adituak.

Bestetik, Ruiz-Dotrasek adierazi du Z Belaunaldiko gazteek zailtasunak dituztela independizatzeko, etxebizitzaren kostu handia dela eta. Horretarako sarbiderik ez dutenez, askok gurasoen etxean jarraitzen dute eta, finantza-erantzunkizunik ez dutenez (alokairua edo oinarrizko zerbitzuak ordaintzea, adibidez), dirua alferrikako gauzetan gastatzen dute. «Gazte horiek lor dezaketen diru apurra behar ez duten gauzetan gastatzen dute azkenean, ez baitute finantza-erantzukizunik, hala nola elikaduragatik edo energia-kontsumoagatik ordaintzea», azpimarratzen du.

Ezin dira ahaztu beste arrazoi batzuk. Inflazioak, lan-prekaritateak eta kreditua eskuratzeko zailtasunak markatutako egungo testuinguru ekonomikoak ere eragina du Z Belaunaldiaren zorpetzean. «Inflazioak gazteen erosteko ahalmena murrizten du, eta, ondorioz, gehiago gastatzen dute beren bizi-mailari eusteko. Gainera, lan-prekaritateak eta kontratu egonkorren faltak zaildu egiten dute kreditu tradizionala eskuratzea, eta, ondorioz, finantzaketa-aukera garestiagoak eta ez hain arautuak baliatzen dituzte», azaldu du Ruiz-Dotrasek. Ildo horretan, adituak ohartarazi du gazte horietako batzuk bankukoak ez diren kreditu-erakundeetara joanda aurki daitezkeela, abusuzko baldintzak dituzten maileguak eskatzen baitituzte. «Horrek are larriagoa egiten du haien finantzaketa-egoera; izan ere, interes oso handiak ordaintzen dituzte azkenean», adierazi du.

Poltsikoan ondorio larriak eta osasunean ere. Horrela, sare sozialek kontsumo oldarkorra sustatzeaz gain, eragin negatiboa dute gazteen osasun mentalean. Ruiz-Dotrasek azaldu duenez, sareek etengabeko konparazioa sortzen dute online erakusten den bizitza idealizatuaren eta errealitatearen artean, eta horrek depresio- eta antsietate-arazoak ekar ditzake. «Sareak nahiko toxikoak dira azkenean, kontsumoaren itxura polita baino ez baitute saltzen: armairua arropaz betetzen baduzu, ederrago egongo zara; bidaia hau egiten baduzu, oso ondo pasatuko duzu. Baina frogatu dena da sare sozialek depresio-arazo gehiago eragiten dituztela, bizitza nolakoa izan daitekeen eta benetan nolakoa den etengabe konparatzen direlako».

Are gehiago, zorpetzeak ondorio ekonomikoak ez ezik, gazteen osasun fisikoeta mentalean ere badu. Kreditu-txarteletako zorrek estresa, antsietatea eta depresioa areagotu ditzakete. Enric Soler UOCeko Psikologia eta Hezkuntza Zientzien Ikasketetako irakasle laguntzaileak gazteen arteko zor horiek eragin dituzten «finantza-estresa» eta «antsietatearen formula matematikoa» azaldu ditu. «Mehatxuaren pertzepzioaren eta horri aurre egiteko baliabideen pertzepzioaren arteko zatidura da. Zenbat eta handiagoa izan hautemandako mehatxua (adibidez, alokairua ordaintzen ez badut, aterperik gabe geratuko naiz) eta zenbat eta txikiagoa izan norberaren baliabideen pertzepzioa (ia ezinezkoa da alokairua ordaintzeko moduko lanik aurkitzea), orduan eta handiagoa izango da antsietate-maila.

Gazteen artean gainzorpetzea prebenitzeko, finantza-hekuntzan eta plangintzan oinarritutako hainbat estrategia gomendatzen ditu Ruiz-Dotras irakasleak:

1. Norberaren finantza-egoeraz jabetzea eta diru-sarreren %10 eta %20 bitartean aurrezteko ohitura sustatzea, beste kontu batean gordeta, eta %50 oinarrizko gastuetarako gordetzea (elikadura, etxebizitza eta zerbitzuak).

2. Finatza-lehentasunak ezartzea eta erosketa oldarkorrak saihestea. Galdetu benetan behar duten erosten ari direna eta prest dauden sakrifizio zehatzak egiteko aisialdian, modaren kontsumoan edo bidaietan.

3. Diru-sarreren eta gastuen etengabeko kontrola eramateak gastu-erduak identifikatzeko eta finantza-ohitura kaltegarriak zuzentzeko aukera ematen die gazteei.

4. Kreditu-txartelak erantzukizunez erabiltzea. Funtsezkoa da hilero ordain daitekeena baino gehiago ez gastatzea eta saldo osoa likidatzea, interesak saihesteko. Txartela eskatu aurretik baldintzak alderatzea eta interes-tasa altuak dituztenak saihestea.

5. Saihestu behar da kredituak erabiltzea behin eta berriz erabiltzen diren gastuetarako, hala nola janarietarako edo alokairuetarako, kreditu-txartelekin, erabiltzen zaila den zor-elurrezko bola bat sor baitezakete. Larrialdietarako txartelak edo planifikatutako erosketak erreserbatzea.

6. Finantza-hezkuntzari buruz ikastea. Gazteek funtsezko kontzeptuei buruzko informazioa jaso behar dute, hala nola interes-tasei, zorpetze arduratsuari eta finantza-plangintzari buruzkoa, dela ikastaro, liburu edo baliabideen bitartez.