"Isiltasunezko konspirazioaren" kontra

'Back to Leizarraga' izenburuko saiakera plazaratu du Kepa Altonagak Pamiela argitaletxearen bitartez. Gaur egungo euskal prosaren kalitate-mailaz keztatuta ageri da idazlea, Leizarraga bezalako klasikoak aintzat hartzea proposatzen du eta 'zein' partikularen alde agertzen. Hau esan du aurkezpenean: "Nire irakurketetan atzo bai eta gaur ere topo egin dut eskasia berberekin, ahuldade berberekin. Behin eta berriro konstatatu dut lexiko guztia deskolokatuta daukagula, behin eta berriro konstatatu dut zeinismoa erabat estigmatizatuta eduki izan dugula azken ehun urteotan, gure idazlanetatik zeharo ezabatu arte".

Kepa Altonaga (Loiu, 1958) biologoa da eta EHUko irakaslea. 1992-1995 tartean Udako Euskal Unibertsitateko zuzendaria izan zen eta zientzia dibulgazioko liburuak idatzi izan ditu, besteak beste 'Folin markesa: marraskiloak eta euskaldunak uharte galduan', 'Armand David, pandaren aita' eta 'Darwin gurean'.

Gogoeta-liburu honen abiapuntuan Xabier Amuriza dago, eta bera da "erreflexio osoan zeharreko hari eroalea". Esaldi txokante honekin hasten da Altonagaren testua: "Luzaroan ez dut oso gustukoa izan Xabier Amuriza". Baina 1996ko azaroan, 'Jakin' aldizkarian atera zuen artikulu baten ondorioz guztiz aldatu zen Altonagaren iritzia. Bertsolari txapeldunak euskal prosaren diagnostiko "klaribidentea" egin omen zuen orduan, esan zuelarik "hizkuntza guztia deskolokatuta daukagula". Hamar urte geroago, "hizkuntza guztia deskojonatuta daukagu" adierazi zuen Amurizak euskal itzultzaileen 'Senez' aldizkariko mahai-inguru batean, eta Altonaga bat dator Etxanokoarekin. "Unibertsitatean zer erabiliko dugu, plastilinazko euskara hori? Horrekin ez goaz inora!", esan du saiogileak aurkezpenean.

Altonagarentzat oso susmagarria da Amurizak plazaratutako gogoeten ostean etorri den isiltasuna, erantzunik eza. "Esan liteke isiltasunezko konspirazio bat ehundu dela haren inguruan". Hau ez omen da liburu akademikoa. "Ez da lineala, ez da aspergarria". Saiogilea bat dator Villasantek 'Euskararen auziaz' proposatu zuen prosa-moldearekin, "hala ere, Villasantek ez du predikatzen duena praktikatzen. Liburu horretan bospasei anaforiko [zein, zeina, zeintzuek...] baino ez dituzue topatuko".

Liburuaren azalean Gabriel Aresti ageri da. Izan ere, Altonagari "profetikoa" iruditu zaio bilbotar idazleak bere 'Hiztegi tipia'-ren aitzinsolasean idatzi zuena: "Anitzetan erran genuen inor ez dela profeta bere mendean, baina zinki eta finki esperatzen dugu (akaso euskara unibertsitateen paret artean murgilduko denean) etorkizuneko generazioek derrigor itzuli beharko dutela 'back to Leizarraga'".

Aurrerantzean zer egin? Altonagak uste du, hasteko, 'zein' partikularen taula didaktikoak egin eta banatu beharko liratekeela.